Odleżyny – mechanizm powstawania, jak z nimi walczyć i zapobiegać?

Odleżyny pojawią się przede wszystkim u pacjentów z długotrwałym unieruchomieniem. Do powstania odleżyn przyczynia się wiele czynników. Finalnie zmiany powstają w wyniku zaburzeń ukrwienia spowodowanych długotrwałym lub powtarzającym się uciskiem wywieranym na ciało chorego. W pierwszym etapie odleżyny wyglądają niepozornie. Dochodzi do lekkiego zaczerwienienia, które blednie pod wpływem ucisku. Potem zaczerwienienie zmienia swoją postać do nieblednącego pod wpływem ucisku, aż w końcu w miejscu zaczerwienienia powstaje rana, która zaniedbana, coraz bardziej się powiększa i pogłębia, sięgając wewnętrznych tkanek i narządów. Odleżyny zaawansowanego stopnia to owrzodzenia sięgające mięśni, stawów oraz kości. Leczenie odleżyn ma na celu zatrzymanie powiększania się rany oraz jeśli jest to możliwe regenerację tkanki w zmienionym chorobowo miejscu. Jest to proces żmudny, a same odleżyny bardzo obniżają komfort życia pacjentów dlatego niezwykle istotne jest zapobieganie ich powstawaniu.

Wystąpienie odleżyn u każdego pacjenta jest sprawą indywidualną. Można jednak wytypować kilkanaście przyczyn powstawania odleżyn. Dzieli się je na zewnętrzne i wewnętrzne.

Do przyczyn zewnętrznych zalicza się:

• długotrwałe unieruchomienie, a co za tym idzie ucisk-powodujący niedokrwienie i niedotlenienie tkanek,
• siły tarcia – spowodowane nieodpowiednią techniką zmiany pozycji,
• siły ścinające – wywołane np. zsuwaniem się chorego, który leży w pozycji półsiedzącej, w efekcie czego dochodzi do zmiany położenia skóry względem tkanek położonych głębiej oraz dochodzi do niedokrwienia na znacznych obszarach skóry,
• zła pielęgnacja- m. in. brak zmian pozycji chorego, nieodpowiednia bielizna i pościel, niedokładne mycie i osuszanie skóry, brak sprzętu przeciwodleżynowego,
• brak odpowiedniej wiedzy u opiekunów.

Przyczynami wewnętrznymi są:

• ogólny zły stan chorego spowodowany wyniszczeniem przez chorobę,
• cukrzyca (upośledzenie mikrokrążenia),
• nietrzymanie moczu i stolca,
• niedożywienie lub otyłość,
• podeszły wiek,
• zaburzenie czucia bólu,
• współistnienie chorób.

Zbyt długie przebywanie w jednej i tej samej pozycji oraz brak możliwości przenoszenia ciężaru ciała zwiększa ryzyko martwicy tkanek. Dodatkowo istotnym czynnikiem jest wiek pacjenta. Im wyższy, tym skóra zawiera mniej kolagenu i elastyny, tym samym jest bardziej podatna na urazy i otarcia, spada także jej zdolność do regeneracji.

Miejsca najbardziej narażone na występowanie odleżyn są uzależnione od pozycji, w której najczęściej przebywa pacjent.

U osób długotrwale leżących na plechach są to:

• pośladki (okolice kości guzicznej i krzyżowej),
• pięty,
• łopatki,
• odcinek ciała wzdłuż kręgosłupa.

Pacjenci leżący na boku narażeni są na pojawienie się odleżyn:

• w okolicach stawu biodrowego,
• po wewnętrznej stronie kolan,
• na kostkach nóg,
• na małżowinach usznych.

U osób poruszających się na wózkach inwalidzkich martwica tkanek może wystąpić:

• w okolicy kości ogonowej,
• guzów kulszowych,
• pod kolanami,
• w okolicy pięt,
• na łopatkach.

Jak w przypadku każdej choroby tak również w przypadku odleżyn, lepiej jest zapobiegać niż leczyć, ponieważ są dla chorego przyczyną wielu dodatkowych komplikacji i cierpień.

Każdy opiekun, znając wymienione wcześniej czynniki ryzyka, powinien określić, w jakim stopniu dotyczą one jego podopiecznego i zależnie od stopnia zagrożenia, podjąć odpowiednie działania profilaktyczne.

Profilaktyka obejmuje:

• zachęcanie i motywowanie chorego do samodzielnego poruszania (jeśli jest to możliwe) lub u chorych z częściowo ograniczoną sprawnością – do samodzielnej zmiany pozycji w łóżku,
• chorego całkowicie unieruchomionego regularną zmianę pozycji ciała (przynajmniej co 1,5 – 2 godziny),
• obserwowanie skóry pod kątem zmian chorobowych, ze szczególnym uwzględnieniem miejsc najbardziej narażonych,
• stosowanie materacy przeciwodleżynowych,
• stosowanie bielizny oraz pościeli z tkanin naturalnych, przepuszczających powietrze i nie powodujących otarć,
• właściwa pielęgnacja skóry – dbanie o suchość i czystość skóry, delikatne oczyszczanie oraz stosowanie odpowiednich preparatów ochronnych np. preparaty marki Over Clean https://over-clean.pl/pl/produkt/cud-care/ ,
• kontrola ogólnego stanu zdrowia chorego,
• stosowanie wyrobów chłonnych dostosowanych do indywidualnych potrzeb chorego.

Wszystkie działania profilaktyczne mają na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia martwicy tkanek, a w przypadku pojawienia się odleżyn złagodzenie ich przebiegu. Zabiegi profilaktyczne powinny być bowiem kontynuowane w sytuacji pojawienia się ran i w trakcie ich leczenia.

W przypadku wystąpienia odleżyn zalecamy skonsultować ją z pielęgniarką lub lekarzem pierwszego kontaktu w celu podjęcia dalszych działań zmierzających do wyleczenia stanu zapalnego.